Wij gebruiken cookies op de website. Analytische cookies laten ons geanonimiseerd zien hoe men de website gebruikt. Met die inzichten monitoren en verbeteren we fsin.nl. Lees meer

Ik ga niet akkoord

Hoofdeconoom Peter Hein van Mulligen van het CBS ziet economie zonnig in, ondanks vergrijzing

‘Menselijk vernuft enige bron van blijvende economische groei’

Nederland zal de komende jaren flink veranderen als gevolg van de vergrijzing, stelt Peter Hein van Mulligen, hoofdeconoom van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Niet per se slecht nieuws, volgens hem. ‘Dit is de meest welvarende generatie gepensioneerden die we ooit hebben gehad.’ De CBS-econoom over de groeiende kloof tussen inkomens en bedrijfswinsten, Brexit én de allergrootste belofte van economische groei: ‘De enige manier om de wereld te verbeteren.

 “Wat voor een econoom logisch is, is dat voor een normaal mens niet.”

Om maar met de deur in huis te vallen: hoe gaat het met de economie?
‘Het alleruitbundigste is er wel een beetje af. Maar onze economie groeit nog steeds door. Ieder kwartaal publiceren we cijfers over de economische groei, het laatste kwartaalcijfer hebben we half november gepubliceerd over het derde kwartaal van dit jaar. We liggen op koers om dit jaar een kleine 2% groei te halen. Dat is gewoon weer prima, maar wel ietsje lager dan de jaren ervoor. 2018 was echt hoogconjunctuur.’

Het gaat dus eigenlijk veel beter dan economen verwachtten?

‘Er waren genoeg mensen die dachten dat er in 2019 wel eens een recessie zou kunnen komen. Maar de economie zit nog steeds boven de trendmatige ontwikkeling van de afgelopen jaren.’

Het CBS publiceerde onlangs een rapport over het toerisme in Nederland, dat blijft maar groeien?

‘Het begint steeds belangrijker te worden. Het aandeel van het toerisme in het bruto binnenlands product is sterk toegenomen en gaat richting 5%. Dat is vergelijkbaar met de bouw. Nederlanders gaan steeds vaker op vakantie in eigen land, maar vooral de toename van het aantal buitenlandse toeristen is heel erg hard gegaan. Sinds 2012 zijn er alleen al in de zomermaanden juli en augustus meer dan een miljoen gasten bijgekomen, van iets meer dan 3 miljoen naar 4,5 miljoen. Dat is enorm. Uit alle windstreken komen er meer. Vanuit Azië is er een hele sterke groei. Zolang de economische groei daar doorzet, zal dat nog wel een tijdje doorgaan. Lokaal leidt dat wel eens tot overlast, zoals in Amsterdam, Volendam en Giethoorn. Maar het brengt ook geld in het laatje.’

Waar komt die groeiende populariteit van Nederland als vakantiebestemming toch vandaan?

‘Mijn zus woont in Nieuw-Zeeland en die komt eens in de zoveel tijd hiernaartoe met haar kinderen. Die vinden Nederland één groot pretpark. Nederland is een klein, compact land, alles ligt dicht bij elkaar en er is krankzinnig veel te doen.’

Mario Draghi en Christine Lagarde, respectievelijk de oude en nieuwe voorzitter van de Europese Centrale Bank, drongen er recent op aan dat de Nederlandse overheid meer moet uitgeven om de economie te stimuleren. Nu heeft Den Haag een plan voor een mega-investeringsfonds voor de BV Nederland. U twitterde: ‘Investeringsfonds of achterstallig onderhoud’?

‘De overheidsuitgaven zijn na de crisis wel heel erg teruggeschroefd om de overheidsfinanciën weer op orde te krijgen. Er heeft lang de rem op gestaan, meer dan in andere landen. Economen denken dat het de lengte en de diepte van de economische crisis in Nederland nodeloos heeft verergerd. Maar op dit moment gaat het prima met de overheidsfinanciën. Vorig jaar hielden we geloof ik 11,5 miljard euro over. Dat is een enorm bedrag. Dus de ruimte om meer uit te geven is er wel.’

Wat is volgens u de ideale investering voor de BV Nederland?

‘De lonen, dus wat je per uur verdient, zijn achtergebleven. Je merkt aan de onvrede in de zorg en het onderwijs, dat daar de pijn zit. Het gemiddelde besteedbare inkomen van mensen is weliswaar gestegen, maar dat komt in grote mate omdat er meer banen zijn. Er zijn meer mensen met werk en dan heb je automatisch meer geld dan met een uitkering. Voor de mensen die al werk hadden, is de vooruitgang veel minder geweest. Als je echt moet hebben van een cao-loonstijging, dan hield het de afgelopen jaren niet over. Je ziet al langere tijd dat het inkomen achterblijft bij het bruto binnenlands product (bbp). Die stagnatie begon in de jaren ‘90. Het inkomen groeide nog wel, maar het bbp groeide harder. In 2001 is er opeens een knik. Tussen 2001 en 2008 is het inkomen gestagneerd, terwijl het bbp wel groeide. Vanaf dat moment zie je heel duidelijk dat het bbp en het inkomen twee afzonderlijke lijnen vormen. De laatste paar jaar maakt het inkomen wel een inhaalslag, maar tussen de groei van het inkomen en dat van het bbp is inmiddels wel een gat ontstaan van zo’n 10-15%.’
‘Een deel van de verklaring zit in hogere belastingen en premies. De overheid is meer gaan consumeren namens de burgers, denk aan de zorg en het onderwijs. Via hogere belastingen en premies is geld overgeheveld van het inkomen van huishoudens naar de overheid. De belastingen en premies zijn in Nederland behoorlijk gestegen. Maar het is niet zo dat het bedrijfsleven hier de handen in onschuld kan wassen. Sinds het begin van deze eeuw loopt het verschil tussen de lonen en de arbeidsproductiviteit op en stijgen de winsten van de bedrijven en de inkomsten van de overheid harder. Dat is een internationaal fenomeen.’

Ziedaar de oorzaak van alle onvrede op het Malieveld?

‘Het is niet zo dan we er de afgelopen veertig jaar niet op vooruit zijn gegaan. Kijk maar om je heen waar mensen allemaal hun geld aan uitgeven. Maar het had nog beter kunnen zijn.’

Onlangs twitterde u dat Nederland over een paar jaar meer bejaarden telt dan jongeren, met grote gevolgen voor de samenleving?

‘De precieze datum kan ik je niet geven, maar dat er ergens in 2024 meer 65-plussers zullen zijn dan 20-minners, is een hele reële verwachting. Dat is een proces dat al een hele tijd gaande is en dat we ver van tevoren hadden kunnen zien aankomen.’

Dat is een gevaar voor onze economie?

‘Er is een duidelijk verband tussen de zogenaamde afhankelijkheidsratio - het aantal minderjarigen en 65-plussers versus het aantal 18 tot en met 64-jarigen - en de economische groei. Hoe meer werkenden er per niet-werkende zijn, hoe hoger de economische groei. Sinds 1950 is er een hele duidelijke relatie tussen die twee.’

Meer dan een bescheiden groei zit er door de vergrijzing niet in?

‘Dat is wat het Centraal Planbureau zegt. Ze hebben onlangs een raming uitgebracht voor de middellange termijn. Die groeicijfers zijn behoorlijk veel lager. Een van de oorzaken die het CPB aanwijst, is de vergrijzing. Er zijn minder actieven op iedere niet-actieve. Als er minder mensen werken om meer mensen te onderhouden, dan drukt dat de economische groei. Nederland is bovendien wereldkampioen deeltijdwerken. Misschien gaat het er wel naar toe dan we met z’n allen meer uren moeten werken. Of we laten meer arbeidsmigranten toe. Daarvan weten we dat het economisch héle positieve effecten heeft. Daar bestaan andere bezwaren tegen, vandaar dat het niet altijd een populaire oplossing is. Maar linksom of rechtsom, als de kosten van onze oude dag stijgen, zullen we dat moeten blijven betalen als samenleving.’

We moeten de gepensioneerden niet te snel afschrijven?

‘Er is nu veel aandacht voor de betaalbaarheid van de AOW en de stijgende zorgkosten, maar misschien heeft de vergrijzing wel veel meer impact. Het is de meest welvarende generatie gepensioneerden die we ooit hebben gehad. Het CBS heeft cijfers over het aantal vakanties van Nederlanders, en de grootste ontwikkeling zie je bij gepensioneerden. Rond 1970 gingen die vrijwel niet op vakantie. Nu is dat de leeftijdsgroep die het vaakst én het langst op vakantie gaat. Dat is ook logisch, want ze hebben veel pensioen opgebouwd en ze hebben veel vrije tijd. Iemand die nu vijfenzestig is, heeft een heel andere gezondheid en een heel andere levensstijl dan veertig jaar geleden. Toen ging je juichend het bejaardenhuis in. Je werd verzorgd, je had te eten, onderdak, niks te klagen. Ik denk niet dat er nu veel 65-jarigen zijn die daaraan moeten denken. Ouderen van nu hebben een veel rijker leven dan de generaties ouderen vóór hen.’
‘De vergrijzing is eigenlijk nog maar net begonnen. Pas rond 2040 piekt die. Daarna blijft het nog lang op een hoog niveau hangen. Daarmee krijgt onze samenleving een heel ander aangezicht. Een maatschappij waarin je veel twintigers hebt, zoals dat in de jaren ‘60 het geval was, is een hele andere maatschappij dan wanneer je veel mensen hebt van rond de zeventig. Of dat goed of slecht is, daar heb ik geen mening over. Maar dat het een hele andere maatschappij is, lijkt me glashelder.'

Het FSIN heeft net een hele studie gepubliceerd genaamd ‘Opmars van de Gemaksgeneraties’, over de groeiende invloed op de foodmarkt van Millennials en Generatie Z.

‘Jongeren besteden per persoon misschien meer, maar het is een relatief kleine groep in vergelijking met de generaties daarboven. Ik denk dat de zestigers en zeventigers misschien wel net zo veel uitgeven, als het niet meer is. Daar hebben we geen cijfers van, maar het zou mij niet verbazen.’

Is het in het Trump-tijdperk lastiger om economische groei te voorspellen?

‘Nee. Dat is altijd zo geweest, omdat de economische werkelijkheid zo verschrikkelijk complex is. Economen proberen alles in modellen te vatten. In die modellen zijn mensen hele rationele actoren met een duidelijke eindhorizon en een vaste set voorkeuren. Maar wat voor een econoom heel erg logisch is, is dat voor een normaal mens niet. Wat dat betreft zijn de laatste winnaars van de Nobelprijs voor Economie een mooie illustratie. Die hebben niet gekeken naar wat de economische theorie voorspelt, maar deden echte experimenten met hoe mensen reageren op bepaalde financiële prikkels. De uitkomsten bleken heel anders dan de standaard economische theorie voorschreef. Voor theoretisch ingestelde economen was dat een wake-upcall.’

Geeft u eens een voorbeeld van hoe die ‘onlogische’ echte mens denkt?

‘Stel, ik mag tien euro tussen ons tweeën verdelen. Ik mag zelf weten hoeveel ik aan jou geef en hoeveel ik hou. Maar alleen als jij mijn gift accepteert, krijgen we allebei wat mijn voorstel is. Een econoom verwacht dat jij met ieder voorstel akkoord gaat waarbij ik jou meer dan nul cent geef. Want je had niks en nu heb je tien cent. Toch is dat niet de praktijk. Tien cent is meer dan niks, maar ik denk dat niemand ermee akkoord gaat. Er moet een gevoel van eerlijkheid inzitten, maar het hoeft niet per se fiftyfifty te zijn. Misschien als ik jou drie euro geef, dat jij oké zegt. Ik weet het niet. Een gevoel van eerlijkheid is lastig te kwantificeren.’

Over onlogisch gesproken: hoe rijmt u de aanhoudende economische groei met het afgenomen consumentenvertrouwen. Dat is sinds afgelopen zomer behoorlijk gekelderd?

‘Dat klopt. Maar het is nu al wel een tijdje constant rond de nul. Die nul past bij een afgezwakte economische groei.’

Zou het kunnen zijn dat de consument veel pessimistischer is dan nodig, door wat er in 2008 is gebeurd?

‘Nou ja, het heeft wel kopschuw gemaakt. Dat was ook wel een hele uitzonderlijke situatie. Maar ik denk niet dat er veel economen zijn die er rekening mee houden dat er op ieder moment weer een krankzinnige economische crisis kan ontstaan.’

We zijn onnodig bang voor weer een recessie?

‘Ik denk dat we het er gewoon mee moeten doen. Na een economische hoogconjunctuur is het normaal dat een economie afkoelt. En er zal ook heus wel weer een keer een kwartaal met krimp komen, dat hoeft niet meteen een crisis zoals in 2008 te zijn. Nederland is nu eenmaal heel erg blootgesteld aan de rest van de wereld. We zijn een kurkje dat op de economische oceaan drijft.’

In 2020 hangen ons een paar grote zaken boven het hoofd, zoals de Brexit en een eventuele herverkiezing van Donald Trump in de VS, verder de stikstofcrisis. Wat zijn daarvan de effecten op onze economie?

‘In onze enquêtes zien we terug dat de Brexit heel veel onzekerheid oplevert bij bedrijven. Na Duitsland is Groot-Brittannië onze belangrijkste handelspartner. Het Centraal Planbureau (CPB) heeft berekend dat een slechte deal 0,4% economische groei kan schelen. Als je bedenkt dat onze economische groei rond de 2% is, dan is een achteruitgang van 0,4% behoorlijk, het gaat om miljarden euro’s. Dus we kunnen niet relaxed achteroverleunen. Maar uiteindelijk bepalen de Britten zelf op wat voor manier ze eruit willen.’
‘Bij Trump zie je dat hij handelsverdragen opzegt en handelsoorlogen begint. Indirect kunnen we daar last van krijgen. Als China minder handelt met de VS en daardoor minder economische groei kent, zal het minder importeren uit Duitsland, waardoor wij hoe dan ook last van een fall-out krijgen.’
‘De milieumaatregelen zijn een uitdaging, maar geven aan de andere kant een grote impuls aan ons welzijn. Het lijkt mij voor iedereen plezierig om in een gezonde omgeving te leven. Een RIVM-rapport laat zien dat de schonere lucht sinds de jaren tachtig, zes jaar levensverwachting scheelt. Zes jaar langer leven voor iedereen, dat noem ik vooruitgang.’

Ook gaat de gaskraan verder dicht, hoe schadelijk is dat voor onze economie?
“Landen die weinig grondstoffen hebben, doen het economisch vaak het beste.”

‘Nederland zou zonder gasbaten moeten kunnen. Een tijdlang zijn die behoorlijk belangrijk geweest voor onze rijkbegroting, maar dat is al lang teruggeschroefd. Desondanks hebben we een record begrotingsoverschot. Dat maakt het makkelijker om de gaskraan verder dicht te draaien. Je ziet aan landen om ons heen die geen gasreserves hebben, dat die het ook prima doen. België heeft geen grondstoffen van enige betekenis en dat is geen armlastig land. Sterker: landen die weinig grondstoffen hebben, doen het economisch vaak het beste. Die moeten het van hun slimheid hebben. Slimme werkers, hoge productiviteit, daar heb je wat aan. Landen met veel natuurlijke reserves kunnen het zich permitteren om wat luier te zijn. Het geld komt gratis uit de grond, waarom zou je dan je best doen? Daarom heeft Saoedi-Arabië geen dynamische economie. Het is daar nooit nodig geweest. Rusland zou een heel ander land, een hele andere economie zijn als ze niet zoveel gas en olie hadden. Dat maakt lui. Overigens kun je met grondstoffen ook rijk worden en er wél verstandig mee omgaan. Dat laat Noorwegen zien. Maar het blijven tijdelijke meevallers.’

Menselijk vernuft is de beste asset voor een economie?

‘Uiteindelijk is dat de enige bron van blijvende economische groei. Menselijk kapitaal raakt nooit op. Het zit in onze aard om dingen altijd slimmer en een tikje efficiënter aan te willen pakken. In de twintigste eeuw zijn veel belangrijke uitvindingen gedaan en massaal doorgebroken, denk aan de elektriciteit en de verbrandingsmotor. Stel dat we in de toekomst iets kunnen ontwikkelen waardoor we voor alles gratis zonne-energie in kunnen zetten, zodat energie geen issue meer is. Wat voor welvaart creëert dat wel niet? We kunnen ons daar nu geen voorstelling van maken. In de zestiende eeuw konden ze zich ook geen voorstelling maken van elektriciteit of auto’s.’

Dat is een hele positieve kijk op economische groei?

‘Er wordt vaak gezegd dat we moeten ophouden met economische groei, want dat is alleen maar slecht. Volgens mij is economische groei de enige manier om de wereld te verbeteren. Het betekent slimmer werken: hoe meer je kunt met de beschikbare middelen, hoe beter. Tenzij je iedereen terug wilt hebben naar het stenen tijdperk omdat toen de lucht niet vervuilde. Maar dan kunnen we niet met zeven miljard mensen overleven op deze planeet.’

Peter Hein van Mulligen, Hoofdeconoom Centraal Bureau voor de Statistiek
Geboortedatum: 3 april 1974
Geboorteplaats: Borgertange
Studie: Algemene economie aan de Rijksuniversiteit Groningen, promotie in 2003 op het gebied van prijsindexcijfers.
Van Mulligen is hoofdeconoom bij het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Trad in 2002 trad als onderzoeker in dienst bij het CBS. In 2010 werd hij er hoofdeconoom en woordvoerder op het gebied van economische publicaties. Als ‘Cijferman van Nederland’ twittert hij achtergronden bij berichten van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Van Mulligen won in januari 2019 de televisiequiz De Slimste Mens door in de finale Arjan Postma en Mark Tuitert te verslaan.

Over FoodStrategy

Dit artikel vormt één van de vele verhalen in het uitgebreide januari-nummer van FoodStrategy. FoodStrategy is een publicatie verzorgd door The Food Research Company in opdracht van het FoodService Instituut Nederland (FSIN). The Food Research Company is verantwoordelijk voor alle publicaties van het FSIN. Dit artikel is geschreven door Radboud Bergevoet en fotografie: Eljee Bergwerff Photography.

Voor leden

FoodStrategy is alleen beschikbaar voor leden van het FSIN en te downloaden door in te loggen op de site. Nog geen lid van het FSIN? Lees meer over de voordelen van een bedrijfslidmaatschap van het FSIN en doe mee!

Kan je iemand helpen met dit artikel? Deel het!